Rury, złączki, techniki łączenia oraz wymagane uprawnienia w wykonywaniu instalacji z miedzi.

Rury i złączki miedziane mają szerokie zastosowanie w różnego typu instalacjach takich jak: wody pitnej, ciepłej wody użytkowej i grzewczych (w tym ogrzewania i chłodzenia płaszczyznowego). Są to podstawowe instalacje występujące w budynkach mieszkalnych. Drugą grupą instalacji, w których powszechnie stosuje się rury i złączki miedziane to instalacje chłodnicze, klimatyzacyjne, medyczne (gazów medycznych i próżni). W ostatnich latach coraz powszechniej stosowane są źródła energii odnawialnej: systemy solarne i pompy ciepła. Do łączenie poszczególnych sekcji systemów solarnych i pomp ciepła stosuje się także rury i złączki miedziane.
W poszczególnych typach instalacji stosowane są rury miedziane, które są wykonane zgodnie z odpowiednimi normami europejskimi. Do prawidłowego wykonywania instalacji projektant i instalator powinni posiadać odpowiednią wiedzę, która zapewni wykonanie instalacji z wykorzystaniem właściwych materiałów, najkorzystniejszą techniką łączenia oraz zasady, które zagwarantują trwałość, niezawodność i sprawność instalacji podczas pracy. Celem artykułu jest przedstawienie informacji oraz zasad stosowania i projektowania prawidłowych instalacji z miedzi.
Do wykonywania instalacji z miedzi stosuje się rury, które wykonuje się zgodnie z normami europejskimi. Wykaz norm oraz ich przeznaczenie przedstawiono w tabeli:
 

Rury miedziane wykonane zgodnie z powyższymi wykonane są z tej samej miedzi – Cu-DHP – miedź odtleniona fosforem, posiadają takie same średnice zewnętrzne i grubości ścianek  (wyjątek stanowią rury do klimatyzacji i chłodnictwa, które dostępne są także w wymiarowaniu calowym). Dla łatwej identyfikacji rury posiadają trwałe oznaczenie (cechę) naniesioną wzdłuż rury, która określa numer normy, gatunek miedzi, wymiary (średnica zewnętrzna i grubość ścianki w mm), stan twardości (twardy – R290; półtwardy – R250 i miękki – R220), nazwę producenta, kraj pochodzenia, znak CE oraz datę produkcji. Rury należy ściśle stosować zgodnie z ich przeznaczeniem. Poszczególne rury miedziane wykonane zgodnie z powyższymi normami różnią się od siebie jakością i czystością powierzchni ścianki wewnętrznej rur. Niedopuszczalne jest stosowanie rur instalacyjnych wykonanych wg normy PN-EN 1057 do wykonywania instalacji chłodniczych, klimatyzacyjnych oraz gazów medycznych lub próżni, zaś rur zgodnych z normą PN-EN 12735-1 do wykonywania instalacji gazów medycznych oraz próżni. Jeżeli po montażu instalacji chłodniczych, klimatyzacyjnych oraz gazów medycznych i próżni pozostała nam rura to możemy ją wykorzystać do innych typów instalacji zgodnie z tabelą:

Rury miedziane stosowane do instalacji wody pitnej, pomimo znaku CE, muszą dodatkowo posiadać Atest Higieniczny wydany przez Państwowy Zakład Higieny.
Na rynku dostępna jest także instalacyjna cienkościenna rura miedziana z trwale zespoloną osłoną z tworzywa sztucznego. Spełnia ona wymagania normy PN-EN 1057 i posiada Atest Higieniczny, tzn. może być stosowana w instalacjach: wody pitnej, ciepłej wody użytkowej i centralnego ogrzewania. Jej zaletą jest o ok. 40 % niższa cena od tradycyjnej miedzianej rury instalacyjnej. Rura ta może być stosowana do wykonywania instalacji wody pitnej, ciepłej wody użytkowej i instalacji grzewczych. Szczególne przeznaczenie tej rury to wykonywanie instalacji płaszczyznowych (podłogowych i ściennych). Układanie instalacji z tej rury jest łatwe, szybkie i prostsze niż rur z tworzyw sztucznych i tradycyjnej rury miedzianej przeznaczonej do ogrzewania podłogowego.

Łączniki do instalacji z rur miedzianych wykonane są z miedzi i stopów miedzi (brązu i mosiądzu). Wymagania jakie powinny spełniać złączki do rur miedzianych zawarte są w normie PN-EN 1254. Złączki do wody pitnej muszą posiadać dodatkowo Atest Higieniczny.
Do łączenia rur miedzianych z wykorzystaniem łączników z miedzi powszechnie stosuje się dwie metody: lutowania kapilarnego lutem miękkim lub twardym oraz zaprasowywania.
Możliwości stosowania poszczególnych metod łączenia pokazano w tabeli:
 

Do łączenia rur cienkościennych stosuje się łączniki zaprasowywane z podwójnym elementem uszczelniającym (oring z EPDM). Mogą być stosowane złączki systemowe producentów cienkościennych rur miedzianych, jak również innych powszechnie stosowanych na rynku złączek zaprasowywanych z systemów tworzywowych do zaciskarek z konturem TH.

Metoda łączenia rur miedzianych za pomocą lutowania kapilarnego wymaga od instalatora wysokich kwalifikacji oraz jest czasochłonna. Zaletą jest niska cena łącznika. Przy lutowaniu instalacji wodnych i gazowych lutem twardym należy przestrzegać zasady, że min. grubość ścianki dla nominalnych średnic zewnętrznych (10; 12;15; 18)  powinna wynosić 1,0 mm, dla 22 i 28 mm 1,2 lub 1,5 mm. Metoda łączenia rur miedzianych przez zaprasowywanie łącznika została wprowadzona w Polsce pod koniec lat dziewięćdziesiątych. W porównaniu do lutowaniu kapilarnego metoda ta jest znacznie krótsza i mniej pracochłonna. Instalator w znacznie krótszym czasie jest w stanie wykonać daną instalację. Od instalatora nie wymaga się tak wysokich kwalifikacji, jak przy lutowaniu kapilarnym. Wadą tej metody jest wysoki koszt urządzenia do zaprasowywania oraz wysoka cena złączki do zaprasowywania. Złączki zaprasowywane głównie stosowane są w instalacjach grzewczych, gazowych i coraz częściej w instalacjach solarnych. W większości krajów Unii Europejskiej od instalatorów wykonujących instalacje lutem twardym wymagany jest Europejski Certyfikat Lutowania. Bez tego certyfikatu instalator nie może wykonywać większości instalacji. W Polsce jak na razie taki certyfikat nie jest wymagany. Jednak dużo instalatorów zdaje odpowiedni egzamin, który umożliwia instalatorom z Polski podjąć pracę w krajach starej UE i jest doskonałą referencją i potwierdzeniem kwalifikacji.

Więcej informacji na temat instalacji z rur miedzianych i stopów miedzi można znaleźć w podręczniku „Instalacje wodociągowe, ogrzewcze i gazowe na paliwo gazowe, chłodnicze, klimatyzacyjne, gazów medycznych oraz próżni wykonane z rur miedzianych i stopów miedzi. Wytyczne stosowania i projektowania.”